Dla realizacji prawa do odliczenia podatku naliczonego niezbędne jest istnienie związku między dokonywanymi zakupami towarów i usług, a prowadzoną działalnością opodatkowaną. Ustawodawca nie sprecyzował jakiego rodzaju ma to być związek, natomiast organy podatkowe wskazują, że może on mieć charakter bezpośredni lub pośredni.
Związek bezpośredni z czynnościami opodatkowanymi występuje wówczas, gdy nabywane towary służą np. dalszej odsprzedaży lub też są niezbędne do wytworzenia towarów lub świadczenia usług przez podatnika. Zatem bezpośrednio wiążą się one wówczas z czynnościami opodatkowanymi VAT wykonywanymi przez podatnika.
Z kolei ze związkiem pośrednim z czynnościami opodatkowanymi mamy do czynienia, gdy ponoszone wydatki wiążą się z całokształtem funkcjonowania przedsiębiorstwa - mają pośredni związek z działalnością gospodarczą, a tym samym z osiąganym przez podatnika obrotem opodatkowanym. Aby jednak można było wskazać, że określone zakupy mają chociażby pośredni związek z działalnością, istnieć musi związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy dokonanymi zakupami towarów i usług a powstaniem obrotu.
Rozstrzygana przez Naczelny Sąd Administracyjny kwestia zawarta w wyroku z dnia 12 grudnia 2023 r., sygn. akt I FSK 281/23 dotyczyła prawa do odliczenia VAT z tytułu nabycia przez spółkę usług wynajmu lokali mieszkalnych na rzecz swoich pracowników, tj. w celu ich nieodpłatnego użyczenia. W stanie faktycznym sprawy wskazano, że wynajęte przez podatnika lokale będą służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych pracowników. Podkreślono, że podatnik, z uwagi na prowadzoną działalność poszukuje pracowników o szczególnych specjalistycznych kwalifikacjach, często mających stałe miejsca zamieszkania za granicą.
Zagwarantowanie im mieszkania może stanowić decydujący czynnik, zachętę zdecydowania się na podjęcie pracy w warunkach czasowego oddelegowania poza miejsce stanowiące ich centrum życiowe.
Organ podatkowy uznał, że podatnikowi nie będzie przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego od wydatków związanych z wynajmem mieszkań czy domów, ponieważ wydatki te nie są i nie będą wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych podatkiem od towarów i usług a możliwe jest bezpośrednie przyporządkowanie tych wydatków do niepodlegających opodatkowaniu VAT czynności wykonywanych przez podatnika, tj. usług najmu.
Z takim stanowiskiem nie zgodził się zarówno Sąd I instancji oraz NSA, do którego organ podatkowy złożył skargę kasacyjną.
NSA w swoim uzasadnieniu - w ślad za stanowiskiem Sądu I instancji - uznał, że w orzecznictwie ukształtował się akceptowany obecnie pogląd, zgodnie z którym brak konkretnej transakcji opodatkowanej nie musi zawsze prowadzić do utraty prawa do odliczenia VAT. W przypadku wydatków zaliczanych do tzw. kosztów ogólnych wprawdzie nie istnieje bezpośredni związek pomiędzy zakupem tych towarów i usług a sprzedażą opodatkowaną, lecz w sytuacji gdy stanowią one element cenotwórczy produktów podatnika pozostając w ten sposób w pośrednim związku z jego opodatkowaną działalnością gospodarczą, prawo do odliczenia z tytułu tych zakupów powinno przysługiwać podatnikowi w takim zakresie, w jakim ogólna działalność daje prawo do odliczenia VAT.
Uznał w rozpatrywanej sprawie, że opisane wydatki na najem lokali co prawda nie mają bezpośredniego odzwierciedlenia w osiąganych obrotach, ale to ich poniesienie warunkuje uzyskanie obrotu opodatkowanego podatkiem od towarów i usług niejako poprzez zabezpieczenie utrzymania źródła przychodu. Podatnik winien mieć więc prawo do odliczenia podatku naliczonego związanego z tymi wydatkami.
W uzasadnieniu podkreślono, że w rozstrzyganej sprawie lokale mieszkalne nie są przez podatnika wynajmowane z zamiarem prowadzenia działalności w postaci ich nieodpłatnego udostępniania, ale w celu zapewnienia wykwalifikowanych pracowników dla prowadzenia działalności gospodarczej. Tym samym służą one realizacji czynności opodatkowanych. Udostępnianie lokali na rzecz swoich pracowników stanowi jedynie "efekt uboczny" dążenia do prowadzenia działalności gospodarczej z pomocą wykwalifikowanych pracowników.
