Dochowanie należytej staranności jest jednym z elementów bezpiecznej transakcji.
W dokumencie Ministerstwa Finansów pt. "Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych" wskazano najistotniejsze okoliczności, które powinny być brane pod uwagę przy ocenie zachowania podatników, którzy sami nie dokonali oszustwa w zakresie podatku VAT oraz nie wiedzieli, że transakcja, w wyniku której nabyli towar, służy oszustwu w zakresie VAT. W dokumencie tym wyjaśniono, że krajowe organy administracyjne i sądowe powinny, odmówić prawa do odliczenia VAT podatnikowi, jeżeli na podstawie obiektywnych przesłanek zostanie udowodnione, że skorzystanie z tego prawa wiązałoby się z oszustwem lub nadużyciem. Podobnie w sytuacji gdy sam podatnik popełnia oszustwo lub nadużycie oraz gdy podatnik ten wiedział lub powinien był wiedzieć, że przez nabycie towaru uczestniczył w transakcji związanej z oszustwem w zakresie VAT.
Warto podkreślić, że prawo do odliczenia VAT nie powinno zostać zakwestionowane, jeżeli podatnik - przy zachowaniu należytej staranności - nie mógł wiedzieć, że transakcja ta służy oszustwu lub nadużyciu w zakresie VAT.
Ministerstwo Finansów dokonało rozróżnienia oceny dochowania należytej staranności na etapie rozpoczęcia współpracy z kontrahentem oraz przy jej kontynuacji wskazując kryteria formalne i transakcyjne. Przykładowo przy rozpoczęciu współpracy z kontrahentem ocena dochowania należytej staranności powinna uwzględniać dokonanie sprawdzenia formalnego statusu kontrahenta, czyli przykładowo m.in.:
- sprawdzenie rejestracji w CEIDG oraz KRS,
- przeanalizowanie białej listy podatników VAT w celu ustalenia statusu kontrahenta w zakresie VAT, czy też
- weryfikację uzyskania wymaganych koncesji i zezwoleń dotyczących towarów będących przedmiotem planowanych transakcji.
NSA w wyroku z dnia 7 grudnia 2023 r. odniósł się do okoliczności świadczącej o należytej staranności w sprawdzaniu kontrahenta. W powyższej sprawie organy podatkowe obydwu instancji zakwestionowały odliczenie VAT na podstawie art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. a) ustawy o VAT.
NSA w ww. wyroku zwrócił m.in. uwagę, że podatnik dysponował licznymi dokumentami potwierdzającymi zarejestrowanie jego kontrahentów dla celów podatkowych i statystycznych, tj.: umowami spółki, dowodami dokonywania rozliczeń podatkowych przez tych kontrahentów i składania wniosków do KRS o dokonanie wpisów wymaganych przez prawo.
Sąd podkreślił, iż dokumenty te świadczą o tym, że skarżący dokonał weryfikacji swoich kontrahentów w oparciu o pozyskane od nich dane świadczące o prowadzeniu rzeczywistej działalności. O braku dobrej wiary po stronie skarżącego nie może świadczyć też okoliczność, że w przypadku niektórych dokumentów potwierdzających rzeczywiste funkcjonowanie kontrahentów skarżącego, dokumenty te uzyskał on po rozpoczęciu dokonywania transakcji z tymi podmiotami. Ta okoliczność nie zmienia faktu, że skarżący dokonał weryfikacji kontrahentów. Wskazywane przez organ opóźnienie w dokonaniu tej weryfikacji nie może być oceniane jako istotne uchybienie skarżącego obowiązkowi podjęcia odpowiednich czynności w celu wyeliminowania możliwości udziału w oszustwie podatkowym.
Warto również zwrócić uwagę na wyrok TSUE z dnia 11 stycznia 2024 r., w sprawie C-537/22, w której Trybunał wskazał m.in., że należyta staranność podatnika i środki, których można od niego rozsądnie wymagać w celu upewnienia się, że nabywając towar, nie uczestniczy on w transakcji związanej z oszustwem popełnionym przez podmiot działający na wcześniejszym etapie obrotu, zależą od okoliczności danej sprawy, a w szczególności od tego, czy istnieją przesłanki pozwalające podatnikowi w chwili nabycia przez niego podejrzewać istnienie nieprawidłowości lub oszustwa. Zatem w przypadku wystąpienia znamion oszustwa można oczekiwać od podatnika zwiększonej staranności. Jednakże nie można od niego wymagać, by dokonywał on kompleksowych i dogłębnych weryfikacji, takich jak te, do których dokonywania środkami dysponuje organ podatkowy.
