Co do zasady, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub w momencie wykonania usługi, a jeżeli wcześniej otrzymano całość lub część zapłaty, np. zaliczkę czy ratę, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania tej płatności w odniesieniu do otrzymanej zapłaty. Pojawia się jednak pytanie, co w przypadku, gdy strony kompensują wzajemne wierzytelności przed dostawą towaru czy wykonaniem usługi. Czy kompensata wywołuje te same skutki, co otrzymanie zaliczki?
Choć w przypadku kompensaty nie dochodzi do fizycznej, realnej zapłaty, to na potrzeby ustalenia obowiązku podatkowego w VAT przyjmuje się, że pojęcie zapłaty obejmuje także potrącenie wzajemnych należności, czyli kompensatę. Tak uznał np. NSA w wyroku, który cytowaliśmy w Biuletynie Informacyjnym nr 22 z 1 sierpnia 2023 r. Tak też uznają organy podatkowe. Przykładowo, Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w jednej z interpretacji indywidualnych uznał, że otrzymanie całości lub część zapłaty, o której mowa w przepisach określających termin powstania obowiązku podatkowego w VAT, należy rozumieć szeroko, także jako zapłatę poprzez potrącenie, kompensatę. Obowiązek podatkowy w przypadku wpłaty zaliczek przed świadczeniem usług powstaje zatem nie tylko w razie uregulowania należności gotówką lub przelewem bankowym, lecz również w przypadku wzajemnej kompensaty. Obowiązek podatkowy powstaje w momencie, w którym kompensata została efektywnie dokonana.
Jeżeli więc kompensata ma miejsce przed dokonaniem dostawy towaru, czy wykonaniem usługi, data tej kompensaty wyznacza termin powstania obowiązku podatkowego w VAT, o ile oczywiście dla danej czynności nie określono szczególnego terminu powstania obowiązku podatkowego w VAT.
